Acik Radyo. Her Sali: 09:30 – 09:50 Açık Bilinç / Güven Güzeldere ile Bilim ve Felsefe Sohbetleri / Acik Gazete
Adalet duygusu ve bencilce davranislar hakkindaki sohbette fareler uzerinde yapilan bir deneyden bahsetti Güven Güzeldere. Ben bu deneyi merakimdan bulup izledim ama biraz vahsice oldugunu dusundugum icin paylasmak istemiyorum. Olay sundan ibaret, iki fare iki ayri kafeste. Bir butona bastiginda bir tanesi, kendisine yemek geliyor, bir guzel yiyor afiyetle. Ikinci kafesteki ise ac billac duruyor. Eger dugmeye iki kere basarsa yan kafesteki fare'ye de yemek gittigini, ama kendisine daha fazla yemek geldigini farkeden denek her seferinde 2. kez de butona basmaya basliyor. Hem kendisi ne guzel daha fazla yiyor hem de komsuya yemek gidiyor. Oh ne ala. Fakat bir sure sonra yan kafesteki fare'ye elektrik soku vermeye basliyorlar inceden bizimki 2. butona fazladan yemek icin her bastiginda. Bunu farkeden kahraman faremiz daha fazla yemekten vazgeciyor. Yan komsu aci cekmesin diye 'daha fazla yemek' hakkindan vazgeciyor! Yani kendi bencil ihtiyaclari sebebiyle bir baskasinin zarar gormesini istemiyor. Arzu etmiyor. Butona 2 kere basmayi birakiyor. Yorumsuz.
 |
| Sosyal maymunlar! Foto: Demirhan Baylan, islamabad, Pakistan. |
Bu hafta ise sunu konustular. Emek ve deger iliskisi nasil isliyor? Bu beni cok yakindan ilgilendiren bir konu. Hayatinin hatirladigi tum vaktini muzik ile ilgili konular uzerinde calisarak gecirmis birisi oldugum dusunulurse... (ve degerinin de toplumda nasil algilandigi?). Aslinda sosyo ekonomik bir sonuca varmak uzere yapilan Insan davranislarina en yakin davranis butunlugu sergileyen Capuchin maymunlari uzerinde yapilan deneyde iki maymunun ipleri esit cekerlerse, iplerin ucuna bagli olan kutleyi kafeslerine birlikte calisarak (organizasyon) yaklastirabildiklerini ve bunun sonunda en cok sevdikleri yemek olan Salatalik parcasi ile odullendirildiklerini farkettiklerini dusunun. Sonra da ikisi mutlu mesut calisip ayni islemi yaparak defalarca salataliklarini yiyedursunlar deneklerden birisine hic bir sebep yokken yemeyi daha da cok sevdikleri uzum tanesinden verince kiyamet kopuyor! Ikisi de protesto ediyorlar bu durumu. Ikisi de rahatsiz oluyor! Dikkatinizi cekerim. Odullerini almayi reddediyorlar.
 |
| Bireysel Maymun! :) Fotograf: Demirhan Baylan, Pakistan |
Bir de 'para kullanmayi maymunlar da becerebiliyor' diye bir sey duymustum zamaninda. Hatta icimden 'aman bravo cok lazimdi' diye de dusunmustum! Megerse bu isin medyaya kadar yansimis haliymis. Asil deney cok uzun bir surec. Once bu tatli maymunlara ellerindeki kucuk tas parcalarinin dogru zamanda verilirse uzum'e donusebilecegi, yani ekonominin en temel prensibi para - deger - fayda degis tokusu ogretiliyor. Sonra da bunu 60 sn icinde yapabilirlerse yine salatalik ile odullendiriliyorlar. Ama birden bire bazilarina yine sebepsiz yere uzum (ayni emek karsisinda daha zengin olmak - haksiz kazanc olarak aciklanabilir) veriyorlar. Hatta bazilarina hic bir emek sarfetmeden catirt diye uzum veriyorlar. Sonucta ne oluyor biliyor musunuz? Kimse verilen odulleri yemiyor. Hepsi yine protesto halinde. Uzum'u de salataligi da birakip yemiyorlar! Hatta bazi durumlarda deneklerden bazilari salatalik ve uzum'leri bilim adamlarinin kafasina firlatiyor?! Sosyal adalet duygusu? Hmmm.... Aslinda bu acidan bakildiginda cok umut verici. Ama guncel / bireysel insan davranisi ile karsilandiginda insanin surati asiliyor.
Beni en cok gulduren de denek olarak kullanilan Capuchin'lerin sadece disilerden secilmis olmasi. Akranlari arasinda esitlik veya adil muameleyi anlamlandiracak cins disilerdi diyor Bilim adami Brosnan.
Benim kafam "bencilce davranislar" konusu ile mesguldu bir suredir (hakli olarak!). Anlamlandiramadigim ama umudumu da yitirmek istemedigim bir konu bu. Bir gun elbet adalet duygusu gelismis, (bencillik derecesinde) sadece kendi cikarlarini dusunmeyen, kendi davranislari ve basit ihtiyaclari sebebiyle baskalarina zarar vermekten kacinan insanlarla cevrili bir yasam suruyor olabiliriz. Yoksa Darwin baba bize yalan mi soyledi?
Makaleler:
